त्या वाचनाला खरं तर खूप मोठं 'वाचनमूल्य' नसायचं. "आपके बच्चे को बनाये, taller and stronger and sharper" अशा प्रकारचा काही प्रकाशकाचा वायदा/दावा नसायचा. "बच्चेको" वाचनाची चटक लावणं हा आणि एवढाच त्याचा सद्हेतू आणि सदुपयोग. तो मात्र १००% सफल!!
घ री पहिलं मासिक यायचं - अर्थात आम्हा मुलांसाठी असलेलं पहिलं- ते म्हणजे "चांदोबा". बरं, ते यायचं म्हणजे अगदी खास पाहुण्यासारखं. म्हणजे stand वरच्या पेपर-पुस्तकवाल्याकडून जाऊन आणावं लागायचं. आमच्या 'धावे'च्या अंतरात ते बसत नसे. मग बाबांच्या मागे धोशा लावायचा आणि पुरेशा उत्कंठावर्धक प्रतीक्षेनंतर हातात पडलेला चांदोबाचा अंक जेमतेम अर्धा-एक तास पुरायचा. घरात त्यामागून येऊ लागलेल्या बाल-मासिकांच्या मानाने चांदोबाला भरपूर "पोषणमूल्य" होतं. फोटोवरून चारोळी करण्याच्या स्पर्धा, प्रत्येक अंकात वेगवेगळ्या वनस्पतींची तसंच प्रदेशांची माहिती, असं बरंच "पौष्टिक" मालमसाला असायचा. (अर्थात; गोष्टी वाचून संपल्याशिवाय मी बाकी कशाच्या फंदात पडायचे नाही.) त्यातल्या सगळ्याच गोष्टींना तसं तर अलिखित तात्पर्य असायचं, पण त्यातही एकदम वास्तववादी भाष्य करणारे विक्रम-वेताळ माझ्या खास आवडीचे. चांदोबातल्या विक्रम वेताळानी पंचविशी ऐवजी दोनशे पन्नाशी सुद्धा पार करून झालीय (हल्लीच चांदोबाचा कितीतरी 'शे'वा अंक वाचला मी!!!) पण अजूनही ते तितकेच ताजेतवाने असतात. काही दिवसांपूर्वी बाबांच्या नजरेला चांदोबाचा सर्वात नवीन अंक पडला, आणि आमचा हट्ट आठवला म्हणून कि काय, ते तो घेऊनही आले. चांदोबाने आपला दर्जा खूपच टिकवल्याच पाहून बर वाटलं.
बाल-मासिकांशी अजून जास्त मैत्री झाली ती काकांकडे येणाऱ्या इतर मासिकांमुळे. त्यातल्या त्यात “चंपक” जरा जास्तवेळा भेट द्यायचं, “ठकठक” मात्र त्यामानाने अगदीच “ईद का चांद” होतं. पण चांदोबाच्या आकाराशी या दोन्हीच साम्य असलं तरी ती दोन्ही अगदी “बाल” मासिकं वाटायची मला. म्हणजे निखळ मनोरंजनाला (आणि त्यानिमित्ताने वाचनाची आवड लावण्याला) त्यांचं सर्वस्व वाहिलेलं होतं. उगीच आपले चुकार कोडी, चित्रातले फरक ओळखा वगैरे असायचे. सिद्धार्थकाका, चित्रे पूर्ण करून रंगवा; चंपक मध्ये सामान्यज्ञान पण असायचं. अजूनही असतं. पण माझ्या मताने तरी ते सगळं फारच सोपं असल्याने मला बाळबोध वाटायचं. (कदाचित मी त्यांच्या अपेक्षेपेक्षा मोठी झाल्यानंतर वाचलं असेल!!) याव्यतिरिक्तही घरात बऱ्याच दिवाळी अंकांना “welcome” असायचं. पण ते म्हणजे फक्त उन्हाळी सुट्टीत भेटणाऱ्या बाहेरगावच्या खेळगड्यासारखे; भरपूर मनोरंजन करत वाचनाची आवड सदाबहार ठेवणारे, क्वचित कुणीतरी आठवणीत कायमचे राहून जाणारे.
त्यानंतर, म्हणजे आम्ही साधारण १०-१२ वर्षांच्या झाल्यानंतर, प्रवेश झाला ‘किशोर’ आणि ‘प्रबोधन’ चा! अर्थातच ही मासिकं बालकांसाठी नसून किशोरांसाठी आणि कुमारांसाठी आहेत, त्यामुळे त्याचं वाचनमूल्य आधीच्या “बालमासिक”वर्गीयांशी तुलना करण्यासारखं नाहीच.
'किशोर’ आणि ‘प्रबोधन’मुळे खरंच कितीतरी फरक पडला आणि अजूनही पडतो, “काय वाचावं” याच्या दर्जात. “मोठं होण्याच्या” या टप्प्यावर प्रत्येक मुलामुलीच्या हातात पडलीच पाहिजेत अशी ही मासिकं वाटतात मला. कथा, कविता, लेख, यांच्याच सोबत उत्तमोत्तम चित्रपट आणि पुस्तकांची परीक्षणं, वेगवेगळ्या वस्तू बनवण्याच्या कृती, डोक्याला खाद्य पुरवणाऱ्या विविध स्पर्धा आणि त्यांच्या निकालातून काही अजूनच दर्जेदार; प्रत्येक अंक म्हणजे मेजवानी!!!! पण या दोन्ही मासिकांत मला सर्वाधिक प्रिय असायचं आणि असतं ते म्हणजे “संपादकीय”! ज्ञानदा नाईक (किशोर) आणि महेंद्र सेठीया (प्रबोधन) यांच्या त्या एका संपादकीय लेखासाठी कोणीही अख्खा अंक विकत घ्यावा (आणि नंतर अंकातल्या इतरही लेखनाचा दर्जेदारपणा लक्षात यावा) इतकं मोलाचं!!
या सगळ्याच बाल आणि कुमार मासिकांमधल्या प्रत्येकाला कथांची लेखांची स्वतःची अशी वेगळी शैली किंवा वेगळा प्रकार होता. तशा कथा त्या त्या मासिकाव्यातिरिक्त इतर कुठेही मला वाचायला मिळाल्या नाहीत. (अगदी त्याच लेखकांच्या इतर पुस्तकातून सुद्धा!!) यामागचं गमक मला कधीही उमगलं नसलं तरी वाचनाचा 'तो खास अनुभव' पुन्हा घेण्यासाठी म्हणून ही मासिकं परत परत काढून वाचली जातात. ही सगळी वेगवेगळी मासिकं, अगदी चांदोबा वगैरे पासून प्रबोधनपर्यंत, म्हणजे फक्त वाचनसंस्कार नव्हे तर विविध मार्गांनी “sugarcoated pill” सारखा केलेला ‘जीवनसंस्कार’! त्यांच्या योगाने वाचनाची आणि इतर अनेक छंदांची आवड तर नक्कीच लागते पण त्यासमवेतच कितीतरी जीवनमूल्ये सुद्धा मनात खोलवर रुजतात. घट्ट मूळ धरून नंतर आपल्या कितीतरी निर्णयांना विचारांचा, विवेकाचा आधार देतात.
No comments:
Post a Comment